करोना वॅक्सिनचा दुसरा डोस न मिळाल्यास पहिला होणार निरुपयोगी? तुमच्या मनातील ६ प्रश्नांची उत्तरे!

Covid-19 Vaccine Second dose : आता दुसर्‍या कोरोना लाटेतील संसर्गामध्ये लक्षणीय घट झाली आहे. लसीकरणानंतर परिस्थितीत बरीच सुधारणा दिसून येते आहे. अशा परिस्थितीत ज्यांनी लसीचा पहिला डोस घेतला आहे त्यांच्या मनात काही प्रश्न आहेत. या लेखात आपल्याला मनातील त्या सर्व प्रश्नांची उत्तरे सापडतील.

दुस-या डोसमुळे निर्माण होतात Memory-B cells

जर आपल्याला कोविडचा प्रादुर्भाव पूर्णपणे टाळायचा असेल तर प्रत्येकास लसीच्या दोन डोसची आवश्यकता आहे. आरोग्यतज्ञ देखील वेळोवेळी यावर जोर देत आहेत की लसचे दोन्ही डोस घेतल्यानंतरच आपण संसर्गापासून पूर्णपणे स्वत:चा बचाव करु शकतो. प्रथम डोस देखील खूप प्रभावी आहे यात काही शंकाच नाही पण दुसरा डोस रोगप्रतिकारक शक्ती अधिक मजबूत करतो. दुसर्‍या डोस शरीरातील रोगप्रतिकारक शक्तीतील मेमरी-बी (Memory-B cells) पेशी निर्माण होतात. हा पांढ-या रक्त पेशीचा एक प्रकार आहे ज्यामध्ये शरीरात उपस्थित रिसेप्टर्स व्हायरसने शरीरात प्रवेश करताच सिस्टमला सतर्क करतात आणि आपल्याला संक्रमणापासून वाचवतात.

Covishieldच्या तुलनेत Covaxinच्या दुस-या डोसमधील अंतर कमी का आहे?

काही हेल्थ एक्सपर्ट्सचे म्हणणे आहे की कोव्हिशिल्डच्या तुलनेत कोवॅक्सिनचा पहिला डोस मजबूत अॅंटीबॉडीज निर्माण करत नाही आणि म्हणूनच रोगप्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी दुसर्‍या डोसची आवश्यकता भासते. पण कोव्हिशिल्डचा पहिला डोस देखील खूप प्रभावी आहे आणि व्हायरसपासून बचाव करण्यासाठी आपल्याला तो दीर्घकालीन इम्यूनिटी देतो. हे ज्ञात असावे की अ‍ॅस्ट्रॅजेनेका कोविशिल्ड लसीच्या दोन डोस मधील अंतर 12 ते 16 आठवड्यांपर्यंत वाढवण्याची शिफारस केली गेली आणि कोवॅक्सिन 6 आठवड्यांनंतर दिले जाऊ शकते. लॅन्सेटमध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, 12 आठवड्यांच्या अंतराने कोव्हिशिल्ड दिली गेल्यास त्याचा प्रभाव वाढतो.

ठरवलेल्या दिवशी दुसरा डोस न घेऊ शकल्यास काय होईल?

एक्सपर्ट्सचे म्हणणे आहे की शक्य असल्यास निर्धारित तारखेलाच लस घ्या. पण काही अडचणींमुळे जर ठरवलेल्या तारखेला लसीचा दुसरा डोस उपलब्ध नसेल तर त्यामध्ये घाबरून जाण्यासारखे काही नाही. वास्तविक ब-याच लोकांचा असा गैरसमज आहे की जर दुसरा डोस वेळेवर न घेतल्यास लसचा पहिला डोस निरुपयोगी होईल आणि त्यांना पहिला डोस पुन्हा घ्यावा लागेल. डोस घेण्यास विलंब झाल्यास या लसीचा परिणाम कमी होईल की नाही याबद्दल अजून तरी कोणते संशोधन झालेले नाही. पण नियोजित तारखेच्या आसपासची एक तारीख निवडण्याचा प्रयत्न करा. हे आपल्यास लागण होण्याची शक्यता कमी करेल.

दुस-या डोससाठी दिलेली तारीख किती दिवस पुढे ढकलू शकतो?

लस उपलब्ध नसल्यामुळे किंवा इतर कोणत्याही समस्येमुळे आपल्याला निर्धारित तारखेला लसीचा दुसरा डोस मिळू शकला नाही किंवा तो 10-15 दिवसांनी पुढे ढकलला गेला असेल तर घाबरून जाण्याची गरज नाही. आपण तरीही दुसरा घेऊ शकता कारण आपल्या मेमरी सेल्स मध्ये प्रथम डोस तसाच असतो आणि दुसरा डोस पूर्ण झाल्यानंतरच संपूर्ण अँटीबॉडीज तयार होतात. जर काही काळ विलंबानंतर दुसरा डोस घेतला तरी त्याने कोणतेही नुकसान होणार नाही.

बूस्टर डोसची गरज कधी असते?

शास्त्रज्ञांचा असं म्हणणं आहे की एक डोस घेतल्यानंतर बर्‍याच प्रकरणांमध्ये विषाणूंविरूद्ध लढण्यासाठी शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती कायम राहते. अशा परिस्थितीत जर आपण पुन्हा विषाणूच्या संपर्कात आलो तर ही रोगप्रतिकारशक्ती पुन्हा सक्रिय होते. पण प्रत्येक रूग्णासोबत असेच होईल असं मुळीच नाही. जर लसीकरणानंतर देखील रुग्णाच्या शरीरात रोगप्रतिकारशक्ती तयार होत नसेल तर अशा परिस्थितीत बूस्टर डोस देण्याची गरज भासते.

पहिला डोस घेतल्यानंतरही संसर्ग झाला तर दुसरा डोस कधी घ्यावा?

लसीचा प्रथम डोस घेतल्यानंतर देखील आपल्याला covid19चे संसर्ग झाल्यास दुसरा डोस घेण्यासाठी अपल्याला २ ते ३ महिने थांबण्याचा सल्ला दिला जातो. कारण संसर्ग झाल्यानंतर शरीरात पुन्हा अॅंटीबॉडीज बनण्यास तयार होतात.